De cartoon muziek van Scott Bradley en Carl Stalling

De één componeerde de muziek onder de Tom & Jerry cartoons. De ander schreef als huiscomponist van Warner Brothers jarenlang de begeleidende muziek bij Looney Tunes.

Scott Bradley en Carl Stalling waren in The Golden Age of American Animation (grofweg de jaren dertig en veertig) de twee pioniers van de live gespeelde muziek bij animatiefilms.

Carl Stalling

Stalling kwam vroeg in zijn carriere Walt Disney tegen. De twee filosofeerden over de vraag wat nu leidend was bij een cartoon, de muziek of de cartoon. Stalling inspireerde Disney vervolgens tot het maken van de eerste Silly Symphonies, waar hij ook de muziek voor schreef. Disney zou in 1929 doorbreken met Micky Mouse.

Stalling ging werken bij de beroemde animator Ub Iwerks, die na zijn vertrek bij Disney voor zichzelf was begonnen. Iwerks werd in 1936 op zijn beurt weer ingelijfd door producer Leon Schlesinger en Iwerks bracht zijn componist Stalling mee. Het bedrijf van Schlesinger werd later Warner Brothers Cartoon Studios en Stalling kon fulltime aan de bak als cartoon componist.

Hij componeerde muziek als op zichzelf staande geluidseffecten, waarmee hij zijn tijd ver vooruit was. Overigens maakte ook de andere grote Warner Bros. componist Max Steiner in die tijd al gebruik van deze techniek voor zijn (niet cartoon) films, zoals King Kong en Gone with the wind.

Stalling was handig, virtuoos en oogstte veel succes met het te pas te onpas terug laten komen van muzikale quotes, ook wel ‘musical pun’ genoemd. Met zijn hilarische verzameling citaten kon Stalling honderden jaren muziekgeschiedenis voorbij laten komen in slechts enkele minuten. Bovendien had hij via Warner Bros. vrij de beschikking over een enorme hoeveelheid bestaande muziek.

Stalling’s grote verdienste is dat het bioscooppubliek via zíjn cartoon-muziek bekend raakte met allerlei soorten muziek. Als één van de eersten werkte hij met ‘bar sheets’, waar action – dialogue – camera – sound – music synchroon konden worden gelegd in de tijd.

Scott Bradley

Bradley werkte sinds eind jaren twintig in Los Angeles als dirigent voor radiostation KHJ. Hij deed wat opdrachten in de klassieke scene en werkte daarna als pianist in de (nog kleine) studio van Walt Disney, die zelf zeer betrokken was bij de muziek.

In 1930 werd Bradley huiscomponist van de Hugh Harman/Rudolf Ising Company, die in 1938 werd overgenomen door filmstudio Metro-Goldwyn-Mayer. Bradley was onder de pannen.

Samen met producer Fred Quimby en later met het duo William Hanna/Joseph Barbera schreef Bradley vervolgens de muziek voor een eindeloze reeks afleveringen van Tom & Jerry.

Bradley wilde het anders doen. Tot dat moment was cartoon-muziek vooral een verzameling van bestaande liedjes, in combinatie met wat muzikale omlijsting en geluidseffecten. Bradley nam hier geen genoegen mee en ontwikkelde een muziekstijl die veel dichter op de huid zat van de cartoon scènes. Quimby gaf hem daarvoor volledige vrijheid. In sommige gevallen werd besloten de muziek vooraf te componeren, in plaats van achteraf.

Als huiscomponist van Warner Bros. had Stalling de beschikking over groot, vast studio-orkest van wel 60-70 man. Bradley werkte met een veel kleiner orkest van zo’n 20 man.

Zijn beroemde MGM sound wordt vooral bepaald door de grootte en de bezetting van dit orkest:

-piano-
viool (4x), altviool, cello, contrabas
-percussie
-fluit/piccolo, hobo, fagot
-saxofoon/klarinet (3x)
-trompet (3x)
-trombone (2x)

Sommige instrumenten zoals de piccolo, fagot en de xylofoon zijn uitgegroeid tot cartoon instrumenten bij uitstek.

Bradley was klassiek geschoold en maakte gretig gebruik van twaalftoons-technieken, zoals oorspronkelijk bekend geworden door Arnold Schönberg. Zij voorliefde voor blazers verraadt ook zijn bewondering voor Hindemith en Stravinsky. In tegenstelling tot Stalling zag Bradley het terugvallen op bestaand werk als armoede; hij schreef liever origineel werk. Voor elke beweging, voor elk karakter en elke emotie bedacht Bradley zijn eigen, geniale muzikale metaforen.

Stingers en chromatiek

Sommige geluidseffecten wilde Bradley liever omzeilen. Die waren hem te mechanisch. Daarvoor bedacht hij zogenaamde shock chords of stingers. Deze muzikale ‘stroomstoten’ werden later ook bewust ingebracht om het publiek te laten anticiperen op bepaalde acties. Het onderstreepte zijn virtuositeit als arrangeur en visionair componist.

Muziek in cartoons was een bonte mix van muziekstijlen zoals jazz, opera, folk, Tin Pan Alley en klassiek. Mozart’s pianosonate in C majeur (K 545), bijvoorbeeld komt veelvuldig voorbij in oudere cartoons. Cartoon-componisten maken echter opvallend veel gebruik van 19e eeuwse chromatiek en 12-toons technieken.

Bradley ontdekte na veel experimenteren dat chromatiek (het maken van minimale muzikale bewegingen) een bepaald understatement creeërt tijdens animaties, dat bij de kijker de visuele ervaring nog meer vergroot. Hoe meer contrast, hoe meer tegenstelling, hoe grappiger.

Hoe het vroeger ging… In de jaren van Stalling en Bradley werden componisten geacht in twee weken alles te componeren, te arrangeren en op te nemen. Dan hadden ze de cartoon nog niet gezien! Wanneer er dansnummers nodig waren, dan werden die van te voren opgenomen, zodat de tekenaars konden werken op de timing van de muziek.

Wanneer de tekeningen klaar waren, kreeg de componist een pencil test reel (zie hier een mooi voorbeeld), waar je het verloop van de cartoon kunt zien. Hier had je wel een moviola machine voor nodig.

Van elke actie was er een detail sheet. Deze stond vol met onomatopeeën zoals vroem en plop, zodat de componist een goed idee kreeg van de benodigde geluidseffecten. De ruimten ertussen moesten bovendien ook opgevuld worden met muziek.

Animaties werden onderverdeeld in frame units. Door ze te koppelen aan maten en tellen, konden ze ook voor de muziek worden gebruikt. Uiteindelijk leidde dit tot de click track, zoals die nu wordt gebruikt. Scott Bradley bedacht de 12-frame click track. Op ongeveer hetzelfde moment voerde Max Steiner de click track in.

Eind jaren twintig ging alles in één take. Geluidseffecten, stemmen en muziek werden allemaal tegelijk opgenomen. Overdubben (het opnemen in meerdere lagen) bestond nog niet.

Eén van de uitdagingen van cartoon-componisten is hoe je muzikaal ‘mee beweegt’ met de tempo-veranderingen in de cartoon. De muziek kan buitengewoon onrustig worden als je bij het minste of geringste van tempo verandert. Om dit — wat Mickey-mousing‘ wordt genoemd — te voorkomen, werden animaties door de tekenaars ook wel in een bepaald tempo-grid geschreven. Dit heet twelve tempo en komt overeen met 120 bpm.

Cat Concerto

Een geweldig hoogtepunt uit het oeuvre van Bradley is de muziek van Cat Concerto, waarmee hij in 1946 een Oscar won. Aan de hand van de Hungarian Rhapsody No.2 van Franz Liszt ontpopt zich een hilarisch avontuur.

Leuk detail is dat deze film voor de Chinees Lang Lang de inspiratie vormde om pianist te worden.

Hommage

Als onderdeel van de BBC Proms bracht The John Wilson Orchestra een fantastische hommage aan Scott Bradley. Van dit concert, dat in september 2013 plaatsvond in Londense Royal Albert Hall, staan enkele fragmenten op YouTube.

Peter Morris, die de muziek arrangeerde samen met Wilson, smeedde de muziek van acht cartoons aan elkaar: Smitten Kitten, Sufferin’ Cats, The Framed Cat, Cat Fishin’ Just Ducky, Jerry and Jumbo, The Cat Comes to Dinner en Mouse for Sale.

Om de muziek überhaupt op papier te krijgen was een nachtmerrie, vertelt Morris. Er zijn zeker vijf grote publishers bij betrokken, dat maakte het niet gemakkelijk met auteursrechten.

Bladmuziek was er niet. Wilson en Morris hebben de muziek dus van de filmpjes afgeschreven. Wat een klus..

Zoals gezegd, de oospronkelijkd arrangementen schreef Bradley voor een orkest van zo’n twintig man. In de video kun je zien dat het orkest van Wilson zo’n honderd man nodig heeft om alle partijen te laten klinken. Ongekend virtuoze en vermakelijke muziek, ook zonder beeld!

tom beek (c) hans reitzema

Tom Beek, saxofonist, tekstschrijver, webdesigner en fotograaf. Onregelmatig op Twitter en Instagram. Eindredacteur Jazz Bulletin. Nerd/helpdesk/detective. Gek op jazz, koffie en camera's. Ruikt aan boeken.

0 gedachten over “De cartoon muziek van Scott Bradley en Carl Stalling”

  1. Leuk stuk Tom! Ik nam vroeger de audio op van alle Disney shorts. We hadden geen video. Luisterde er op m’n kamertje talloze keren naar om het opnieuw te beleven. Van veel shorts fluit ik nog steeds alles mee.

    Beantwoorden

Plaats een reactie