Piazzolla en de romantiek

Op mijn cd Bliss speelde ik de compositie Soledad van Piazzolla. Een achtergrondverhaal met meerdere lagen.

Tango

De Argentijnse tanguero Ástor Piazzolla was een muzikaal genie. Wat er nu eerder was, de tango of de bandoneón, weten we niet, maar als vaandeldrager van de Tango Nuevo maakte Piazzolla in de jaren vijftig zowel het instrument als het genre wereldberoemd.

Tango is van oorsprong dansmuziek, maar onder Piazzolla’s bezielende leiding groeide het uit tot een serieus en zelfstandig instrumentaal genre. Veel ruimte voor solo’s, afwijkende instrumentaties, vrijere muzikale vormen en allerlei invloeden uit moderne klassieke muziek en jazz. De ‘klassieke’ tango blijft in Piazzolla’s werk echter altijd een sterke en herkenbare rode draad.

De muzikale pionier stierf in 1992. Zijn meest bekende werken zijn ongetwijfeld Adiós Nonino, Milonga del Angel en Libertango.

In 1984 leerde ik de muziek van Piazzolla kennen door de VPRO-documentaire van Theo Uittenbogaard, die hem volgde bij een concert in Vredenburg. Ik wist niet wat ik hoorde. Zijn mix van tango, moderne harmonieën en vurige, virtuoze melodieën vond ik krachtig, indrukwekkend en betoverend. En nog steeds.

Ook deze radio-documentaire van Stef Visjager is interessant. Ze ging in Buenos Aires op zoek naar de sporen van Piazzolla en kwam tot verrassende conclusies:

De bandoneón

De klankkleur van de bandoneón doet denken aan een mondharmonica, viool en een blaasinstrument, maar is volkomen eigen en hyper-expressief. Bovendien zijn de mogelijkheden en klankkleuren veel rijker dan een melodie-instrument omdat je op bandoneón ook akkoorden kunt spelen. Zo vervult de bandoneon tegelijk de functies van melodie, harmonie en ritme.

Het instrument mengt erg goed met bijvoorbeeld gitaar, piano en viool. De associatie met accordeon is snel gemaakt. Toch klinkt een bandoneón iets wolliger. Ook is de manier waarop deze instrumenten worden bespeeld wezenlijk anders. In de documentaire El Sonido (2011) wordt de bandoneón ‘de ziel van de tango’ genoemd. Meester-bandoneonist Néstor Marconi noemt het ‘een instrument zonder logica. Alsof de toetsen willekeurig zijn gearrangeerd.’

De originele, met de hand gemaakte instrumenten uit de jaren dertig worden overigens met uitsterven bedreigd. Toeristen nemen er maar al te graag eentje mee naar huis, als souvenir. Wereldwijd zijn er relatief weinig goede bespelers van de bandoneón. Bouwers zijn zeldzaam en om er eentje speciaal voor je te laten maken is gunning nodig, werd mij verteld door de Nederlandse bandoneonist/violist Christiaan van Hemert.

Tango Nuevo

Piazzolla was een absolute grootmeester op het instrument. Toch is het vooral zijn visie waardoor zijn muziek zoveel impact heeft. In de jaren vijftig nam hij les bij de beroemde pedagoog Nadia Boulanger, die Piazzolla aanmoedigde om zijn eigen muzikale weg te volgen. Vervolgens schreef hij geschiedenis met de Tango Nuevo.

Ik kan me goed vinden in deze quote uit de NY Times:

‘To hear Mr. Piazzolla’s tangos as musical marvels is beside the point. As edgy lines and long-breathed tunes defy and embrace one another, the tangos suggest that even in the modern world, romance survives.’ — The New York Times

Op het album La Camorra (1988) vond ik het nummer Soledad, een prachtig uitgesponnen bouwwerk met een ijzersterke melodie en veel harmonische spanning. Luister hier naar het origineel:

Mijn soledad

Deze meesterlijke compositie uitvoeren was voor mij een lang gekoesterde wens. Het kunstje precies naspelen zoals het origineel zag ik niet zitten. Maar de muziek dwong me als het ware om daar op terug te komen. Het werd een arrangement voor trio: tenorsax, bas en piano.

Het spel van Udo op zijn akoestische basgitaar geeft de muziek een dragend en zingend karakter, een mooi contrast met de tenorsax. Drums en andere instrumenten worden hier niet meteen gemist; de melodie blijft overeind — een kenmerk van een goede melodie.

De aanwezigheid van Mike op de prachtige Steinway D vleugel maakt de versie voor mij compleet. De harmonieën spelen een grote rol in de opbouw van de spanning. En de klankkleur die Mike aan de piano geeft vind ik magisch.

De kunst van het alleen zijn

De betekenis van soledad is: eenzaamheid. Voor mij raakte dat aan een persoonlijk thema. Ik vond dit terug in de titel en betekenis van het liedje.

Ik was de afgelopen jaren vaak alleen. Alleen onderweg, alleen in huis, alleen in mijn eigen hoofd, alleen in mijn eigen wereld, alleen met mijn gedoe, alleen met mijn gedachten, alleen met de stilte.

Alleen zijn is soms erg confronterend. Het enige wat je hebt is jezelf, als spiegel.

Toch veranderde het na een paar jaar; de verdrietige lading ging eraf en ik kon het steeds beter accepteren en waarderen.

‘Eenzaam’ werd ‘alleen’. Wat eerst voelde als leegte, voelt nu meer als ruimte.

Weinig kunstvormen geven de expressie van het alleen-zijn zo sterk weer, als een enkele melodie die weerklinkt in de ruimte.

Wie goed kijkt en luistert, ziet een ziel die danst met de stilte, wat het thema is van Bliss.

Piazzolla staat symbool voor de kern van muziek: de luisteraar in het hart raken.

Soledad is een hartekreet, teruggebracht tot de essentie. Mijn eerbetoon aan de grote Piazzolla. Eén van zijn onsterfelijke melodieën. Het was een groot plezier om te maken, zoiets geeft enorm veel vervulling. Voor velen — heb ik inmiddels begrepen — is Soledad de favoriete track van Bliss. Daar ben ik trots op. Dit is het uiteindelijk geworden: