Big Man, no words

Een hartekreet op precies het juiste moment. Een handvol rake noten door merg en been. Hoezeer het instrument ook uitnodigt tot vingervlugge virtuositeit en harmonische acrobatiek, de impact van een saxsolo zit hem vooral in de emotionele zeggingskracht. Jungleland van Bruce Springsteen, met de hartverscheurende solo van ‘Big Man’ Clarence Clemons, is daarvan een prachtig voorbeeld. Een analyse in drie delen.

Jungleland

Clarence Clemons sprak altijd de waarheid. Because I’m a Baptist’ zei-ie en zo speelde hij ook. Dikke, goudeerlijke noten die geknipt waren voor de rauwe muziek van Bruce. Clemons sprak zijn taal. Hij was de ‘gospel’ in de E-Street Band. Hij noemde Springsteen een ‘visionair’. Samen speelden ze zo’n veertig jaar samen, samen maakten ze muziek die miljoenen in hun hart sloten, samen schreven ze geschiedenis. The Big Man overleed in juni 2011 en de reacties die dat losmaakte, maakt duidelijk hoezeer zijn verlies wereldwijd wordt gevoeld.

Jungleland is het iconische, tien minuten durende, laatste nummer van Born to Run uit 1975, vaak genoemd als een van de beste rockalbums aller tijden. Ik begreep dat het maken van het nummer Born to Run alleen al zes maanden in beslag nam. Maar dan heb je ook wat, blijkt.

Big Man in zijn eigen woorden. ‘Jungleland has a kind of spiritual connotation. That’s the part that I brought in, that made my space. That is what I brought to the table. Those minor notes and moods of joy, jubilation, sadness and pain. That’s what the saxophone did. No words. Just emotion.’

‘The solo on Jungleland saved my life. It brought me out of a place I was in, that was so bad.’ – Clarence Clemons

In de studio

Hoe de Jungleland-solo tot stand is gekomen, is interessant. Springsteen had de solo precies in zijn hoofd en zong elke noot voor aan de boomlange saxofonist. Bij elke detail werd gekeken of het paste, of het werkte, of het goed voelde. Na zestien uur in de studio was de saxpartij af. Springsteen vond zijn eigen manier van werken ‘niet makkelijk’ en heeft grote bewondering voor Clemons voor zijn focus en geduld op dat moment. ‘We were going after something’.

Leuk detail: tijdens de concerten van Tim Akkerman sings the Boss in het seizoen 2018/2019 vervulde ik de rol van Clarence Clemons.

De worsteling om deze plaat te maken, en deze saxpartij eruit te persen, het levensverhaal van Clemons: het is slechts een deel van de verhalen die Jungleland de bijzondere emotionele lading geeft, die elke Springsteen-fan tot in zijn vezels voelt. Jungleland was niet alleen een lang nummer, het was ook het laatste nummer van het album, en werd ook vaak gespeeld aan het eind van een concert. Dat voedt natuurlijk het gevoel van climax.

Worsteling

De tekst beschrijft twee verliefden die midden in het harde straatleven hun weg proberen te vinden, maar hun lot lijkt tragisch. Die worsteling is voelbaar in de muziek. Het is de intensiteit die het hele album zo typeert. In deze saxsolo wordt de opgebouwde spanning verzameld en komt tot een hartverscheurende ontlading.

De sax van The Big Man geeft een stem aan datgene wat door niemand in woorden kan worden benoemd, maar zo sterk wordt gevoeld.

‘This record is about friendship. When you look at the cover, that’s what you see.’
Bruce Springsteen

De citaten komen uit de documentaire Wings for Wheels — eigenlijk the making of Born to Run. Het fragment over Jungleland begint bij ongeveer 19 minuten. De focus van Springsteen is geweldig. Totale overgave. Het tekent de sfeer waarin de muziek is bedacht. Op de beroemde lp-hoes staat Springsteen schouder aan schouder met de saxofoonreus.

Een analyse

Wat is er muzikaal zo bijzonder aan deze solo? Om daar achter te komen wil ik eerst kijken naar de context, naar het geheel. De compositie, het arrangement, de orkestratie, de band, de sound, het verhaal en natuurlijk rol van de sax hierin.

Jungleland begint mooi, lichtvoetig en energiek. De strijkers en een zonnige, in het hoge register gespeelde pianopartij geven de majeur-opening een gevoel van dageraad, van zuiverheid en optimisme. De coupletten zetten deze hoop verder kracht bij. Ook in de tekst wachten we verwachtingsvol op wat komen gaat.

Wanneer de rest van de band zich erbij voegt, wordt dit gevoel verder opgebouwd. De unisono gespeelde accenten geven de song nog een ‘boost’ van stevige eensgezindheid. Muzikaal gezien zijn de eerste drie minuten van Jungleland een plezierige, montere vertelling, als een Amerikaans truck door het landschap dendert, als een verhaal waarvan we voelen dat het goed afloopt. Voor een rocksong is het aan de lange kant maar het verveelt geen seconde.

Opbouw

De gitaarsolo (3’00) trekt dit gevoel nog eens dubbeldik door. Het komt zelfs tot een prachtig tweestemmig hoogtepunt. Vol verwachting vallen we in de bridge. Daar wordt (in de tekst)langzaam maar zeker de impasse duidelijk van het verliefde koppel. Het krijgt toch een wrange wending. Hoe zal het aflopen? Enigszins cognitief gedissoneerd gaan we halftempo verder. Met een paar heldere, hoge uithalen neemt Clemons hier resoluut het stokje over.

Er volgen een paar, voor een rocksong best spannende reeks harmonische wendingen die door de koninklijke Clemons worden ingekleurd als een horizon. Het ene moment geven zijn noten rust, het andere moment is het janken geblazen.

Clemons heeft het geluid van een bootwerker. De emotionele impact van zijn spel is enorm. Zijn zwaar geladen noten snijden door het geluid en gaan door merg en been. Zelfs in het lyrische, hoge register van de tenorsax, blijft zijn sound krachtig en loodst hij ons als een kapitein door de storm.

Blues

Op 4’10″ horen we onmiskenbaar de blues voorbijkomen. In een wat meer rustgevende majeur-sus akkoordensequens improviseert Clemons verder. We vinden troost en laten ons leiden. Noten van verdriet en hoop, pijn en kracht. Hij houdt focus en rond 5’20″ schakelt Clemons door naar de vijfde versnelling. Met zijn intense scheurgeluid, wars van uiterlijk vertoon of virtuositeit, raakt hij de kern van dat wat er gezegd moet worden. Spierballen en ziel in één man gebundeld. Een schitterende ontlading.

And the music goes on.. Met een tempoverandering geeft Clemons het stokje over, bij 6’00″. Via zalvende, liggende orgeltonen en een mooi vrij gespeeld, reflectief piano-gedeelte (bevat citaten uit het liedje) komen we even in wat rustiger vaarwater, dat voelt als op een nieuw intro. Of is het een uittro? Springsteen zingt lager en bedachtzaam. Dat geeft de woorden hun gewicht.

Spanning

Is het koppel verslagen? Is de strijd verloren? Of is er nog hoop? We zitten in spanning hoe het afloopt. De strijkers komen er weer bij en met een tempoversnelling volgen een paar stevige overpeinzingen.

Het koppel heeft het niet gered. Het besef dringt tot ons door. De muziek verliest echter geen moment spanning. Van ontlading en verdriet horen we Springsteen zonder woorden huilen, als een gewonde leeuw die het dierenrijk bij elkaar schreeuwt.

Clarence Clemons Jungleland saxsolo Bruce Springsteen transcriptie transcription Tom Beek

Climax

Wie noten kan lezen, leze mee. De magie van de solo zit ‘m in de hypnotische opeenvolging van noten. Clemons gebruikt slechts een handvol noten (pentatonisch) om zijn verhaal te vertellen. Die noten passen precies in de akkoorden. Sterker nog: zijn frasen klinken goed op alle akkoorden die voorbijkomen en maken zo een ‘verbinding’. Bovendien bouwt hij subtiel op. Je kunt het niet precies aanwijzen, maar als je de solo bekijkt zie je dat hij voorzichtig opschuift naar het hoogtepunt, naar de climax, de ontlading. Zoiets voel je in de muziek vaak onbewust. Clemons neemt je als het ware ‘mee’.

Een koningsnummer, een glansrol van Clarence Clemons, the Big Man, die hier schittert als de perfecte kompaan van Springsteen.

Met dank aan Springsteen-liefhebber Niels Aalberts voor de uitnodiging om hierover te schrijven.

tom beek (c) hans reitzema

Tom Beek, saxofonist, tekstschrijver, webdesigner en fotograaf. Onregelmatig op Twitter en Instagram. Eindredacteur Jazz Bulletin. Nerd/helpdesk/detective. Gek op jazz, koffie en camera's. Ruikt aan boeken.

4 gedachten over “Big Man, no words”

  1. Ik speel altsax bijna 3 jaren en denk er aan om een volgende stap te maken in 2022. Mijn interesse is pop/rock, the Big Man is een lichtend voorbeeld.
    Tot nu toe zeer goede prive lerares, gedegen opleiding.
    Ik ben geen talent, maar vind het gewoon leuk.
    Geeft u ook les?
    Welke altsax en mondstuk zou u adviseren?
    Zo ook voor tenor sax

    Beantwoorden
    • Hoi Bas, sorry ik lees het nu pas. Excuus! Ik adviseer je om naar een fijne, goed gesorteerde saxofoonwinkel te gaan. In Nederland zijn er een paar hele goede. De mensen daar kunnen je zeker goed helpen! Succes, Tom

      Beantwoorden

Plaats een reactie