Maniac, de briljante nummer 1-hit van jazzgitarist Sembello

Michael Sembello werkte al een tijd in de muziekscene als gitarist en liedjesschrijver toen hij in 1983 ineens een nummer 1-hit te pakken had met het schitterende Maniac.

Een reconstructie, een beetje context en een muzikale analyse van dit wereldnummer.

Jazz gitaar en Stevie Wonder

Michael Sembello (Philadelphia, 1954) krijgt op zijn 14e gitaarles van Pat Martino: ‘Ik studeerde de hele dag jazzgitaar. Van hem heb ik veel geleerd. Ik wilde jazzmuzikant worden. Op een dag zei een vriend: Stevie Wonder zoekt muzikanten, ga mee naar de auditie. Er waren honderden gitaristen en bassisten, we kregen allemaal een nummer. Iedereen had Stevie Wonder-liedjes voorbereid. Zat ik daartussen, als een verwaarloosde hippie met een gitaar die bijna versleten was van al het studeren. Ik was alleen met jazz bezig. We gingen spelen, en Stevie zei: volg mij maar en hij begon jazz te spelen. Dat kende ik, dat ging prima. Ik mocht de rest van de auditie blijven zitten.

‘Aan het eind van de auditie hadden ze een discussie of ik in de band mocht. Zogenaamde zwarte bands hadden in die tijd maximaal één blanke muzikant in hun groep en ze hadden al een blanke trompettist. Stevie was geïnteresseerd in astrologie en hij vroeg mij welk sterrenbeeld ik was. Ik wist het niet en ik zei: I’m Italian. Toen zei Stevie tegen de rest: haha, geen probleem, hij is niet blank, hij is een Italiaan. Toen was ik aangenomen. Toen zat ik op mijn 17e ineens in de band van Stevie Wonder. Als ik die dag niet was meegegaan naar die auditie, had ik de rest van mijn keven alleen maar jazz gespeeld.

‘In Stevie’s band noemden ze me kid omdat ik zo jong was; de rest waren allemaal dertigers met kinderen. Miles Davis en andere jazzartiesten speelden in ons voorprogramma, dat vond ik interessant.’

Michael Sembello komt uit een muzikaal nest: zijn oudere broer John Sembello schreef muziek voor The Lovin’ Spoonful en Chaka Khan en jongere broer Daniel schreef mee aan het Pointer Sisters-nummer Neutron Dance, dat te horen is in de film Beverly Hills Cop (1984).

Sessies en composities

Bij Stevie Wonder speelt hij mee op de albums Fulfillingness’ First Finale (1974) en het iconische Songs in the Key of Life (1976). Hij werkt ook met Donna Summer, Art Garfunkel en Diana Ross, voor wie hij Mirror Mirror schrijft, waarmee ze in 1981 een bescheiden hit scoort.

Voor het album Thriller van Michael Jackson schrijft Michael Sembello het nummer Carousel, maar de song haalt het album niet. Het komt in 2008 wel terecht op Thriller 25, een speciale uitgave ter gelegenheid van de 25ste verjaardag van het album.

Maniac krijgt gestalte

Toetsenist en jeugdvriend Dennis Matkosky, met wie Sembello regelmatig nummers maakt, ziet op tv een nieuwsitem over een seriemoordenaar en bedenkt een tekst: He’s a maniac, maniac, that’s for sure. He’ll kill your cat and nail it to the floor.

Sembello: ‘Denny zei: let’s do something really weird. Hij zocht een vreemd jazzakkoord, toen kwamen we uit op zo’n McCoy Tyner-akkoord, echte jazz, weetjewel. Langzaam kreeg het nummer gestalte, maar we waren niet echt serieus.’

Matkosky zegt er later over: ‘We weren’t trying to write a song. We wilden gewoon een beetje lolmaken.’

Het verhaal gaat dat Sembello en Matkosky twee inspiratiebronnen gehad moeten hebben. Ze waren allebei fans van horrorfilms en kenden zo D.O.A. een nummer uit 1971 van de Texaanse rockband Bloodrock. Daarin sterft een man aan de verwondingen die hij heeft opgelopen door een vliegtuigongeluk. In het nummer is ook een sirene van een ambulance te horen, in het typische interval de tritonus, dat voor muzikale spanning zorgt. Dit komt later terug in hun eigen nummer Maniac.

Ook het verhaal dat de film Maniac uit 1980 van regisseur William Lustig en Joe Spinell een inspiratie geweest moet zijn, gaat door de jaren heen een eigen leven leiden. Hoe dat zit wordt later op YouTube rechtgezet.

Uiteindelijk maken Sembello en Matkosky hun nummer niet af. Het is vooral bedoeld om hun vrienden aan het lachen te maken.

Flashdance

In oktober 1982 beginnen de opnamen voor Flashdance, een film over een vrouw die als lasser werkt en graag danseres wil worden. Om wat liedjes te pitchen voor de film, stuurt Sembello’s vrouw een cassette naar Paramount. Dat de demo van Maniac ertussen staat is eigenlijk een vergissing. Maar regisseur Adrian Lyne is enthousiast en laat het nummer horen aan Phil Ramone, de producer die als musical supervisor bezig is met de filmmuziek.

Ramone vindt Maniac perfect passen bij de scene uit het begin van de film waarin de hoofdpersoon heel fanatiek danst. Hij zegt: ‘Je ziet hóe graag ze danseres wil worden.’ Ramone vraagt Sembello om de tekst aan te passen. ‘Make it about the passion of dancing.‘ Sembello zegt hierover: ‘Phil Ramone had the vision to see the potential of the song‘.

Naast producers Sembello en Ramone en toetsenist Matkosky worden ook Carlos Vega (Simmons drums) en Dennis Karmazyn (cello) in de credits genoemd.

Als de film Flashdance in april 1983 uitkomt, zijn de verwachtingen niet hoog gespannen. Het script blijkt een slap aftreksel van Saturday Night Never. Ook de filmcritici vinden Flashdance niet veel soeps en nog vóór de première schrijft productiemaatschappij Paramount de film als flop in de boeken.

Muziekvideo

In maart 1983 wordt Flashdance.. What a Feeling als eerste single van de film uitgebracht, gezongen door Irene Cara.

Maniac ziet in april het levenslicht. De muziekvideo van Maniac wordt, voorzien van clips uit de film, vaak op MTV uitgezonden en daardoor wordt de film snel bekend bij een jong publiek. Elke keer dat de clip wordt uitgezonden is eigenlijk een gratis commercial voor de film. Zo groeit Maniac ook uit als voorbeeld van een succesvolle marketing-techniek, die daarna volledig door Hollywood wordt uitgewoond.

Mede dankzij de twee singles wordt Flashdance met een totale opbrengst van meer dan 100 miljoen dollar de op twee na succesvolste film van het jaar (na Return of the Jedi en Tootsie).

Nummer 1 hit

Als Maniac in april 1983 wordt gelanceerd, staat de single in totaal 22 weken in de BillBoard Hot 100. Op 10 september 1983 bereikt het nummer de nummer 1-positie, waar het twee weken blijft staan.

De filmmuziek van Maniac wordt in 1984 genomineerd voor een Grammy in de categorieën ‘Record of the year’, ‘Song of the year’, ‘Album of the year’, ‘Best Pop Vocal Performance, Male’ en ‘Best instrumental composition’ en wint de Grammy in de categorie ‘Best Album of Original Score Written for a Motion Picture or Television Special’.

Maniac ontvangt in 1984 ook een Oscar-nominatie in de categorie ‘Best Music, Original Song’. Maar Flashdance.. What a feeling, het andere nummer van dezelfde film, wint de Oscar.

Uiteindelijk blijkt Maniac gediskwalificeerd te zijn, volgens de ‘academy’ omdat het nummer niet speciaal en alleen voor de film is geschreven. Tot frustratie van Sembello: ‘That pisses me off to this day.’

Maniac staat ook op Sembello’s eerste album Bossa Nova Hotel uit 1983.

Succes

Sembello: ‘En toen was ik ineens iemand met een nummer-1-hit en een contract bij Warner Brothers. Ik, die eigenlijk jazzgitarist wilde worden. Als een soort politicus moest ik overal handjes schudden. Het was scary.

‘Het muziekmaken was voorbij. De platenmaatschappij vroeg me: kun je er nog vijf hits schrijven, of tien? Toen zei ik: I’m not gonna make hamburgers for you. Blijkbaar is het een bij-effect als je een hit hebt geschreven. Ik besloot andere artiesten te gaan produceren, zo kon ik blijven spelen en componeren, dat is wat ik al de tijd het liefste wilde doen.’

Het succes van Maniac zou Sembello nooit meer evenaren. Het levert de titel ‘one hit wonder’ op. Maar als muzikaal bouwwerk heeft het nummer veel interessante ingrediënten. Hierbij een analyse en wat meer context.

Het intro

De uptempo beat, gebouwd met geluiden uit Linn èn Simmons SDS drumcomputers, geeft het nummer een enorme urgentie, die je gehaast of high energy kunt noemen, net hoe je pet staat. Voor omkijken is er in elk geval geen tijd.

Het BPM van 158 maakte het nummer ook perfect geschikt voor aerobic dancing, zeer populair begin jaren ’80. Ideaal om je hartslag te verhogen. Beenwarmers aan en gaan.

De muziek ondersteunt en versterkt het dramatische punt in de film waarin actrice Jennifer Beals zich bevindt: ze is niet te houden. Ze wil vliegen en bewegen, laten zien wat ze in huis heeft, wie ze werkelijk is. Door de aanstekelijke spanning snap je meteen welke spanning er door het lijf van de lasser danseres giert.

Vergelijk dit intro eens met het intro van Beat It van Michael Jackson (139 BPM), van Take On Me van a-ha (168 BPM) of van de meer recente monsterhit Blinding Lights van The Weeknd (171 BPM). Voor die laatste vermoed ik dat producer Max Martin Maniac als inspiratiebron heeft gebruikt. Niks mis mee, overigens.

Aan de drumsound van een nummer kun je meestal horen in welke tijd het ongeveer gemaakt is, en hoewel Maniac daarop geen uitzondering is, doorstaat deze drumpartij wonderbaarlijk genoeg de tijd nog steeds met glans, ook dat bewijst Blinding Lights. Een andere theorie is dat muziek, uit welk gedateerd tijdperk dan ook, altijd een keer terugkomt en zo weer opnieuw ‘hip’ wordt.

Van een intro met alleen drums gaat een bepaalde dreiging uit, of anders gezegd: een belofte. Een belangrijk element waaraan je een nummer onmiddellijk herkent.

Al tijdens het drumintro van Maniac zit je al op het puntje van je stoel, vol verwachting. Briljant georkestreerd dus, door de keuze van tempo en sound, die voor spanning en sfeer zorgen.

De opbouw van tekst en akkoorden

Ook harmonisch is Maniac fascinerend. Misschien niet zozeer in functie en beweging, maar zeker in klank (abstractie).

De eerste harmonische informatie is perfect vervlochten in de ritmepartij. Bovendien nestelen de akkoorden van het refrein zich al in je hoofd voordat het liedje zelf goed en wel begonnen is – het werk van een slimme songwriter.

De akkoorden van het couplet, die in de muziekwereld bekend staan als de ‘James Bond‘-akkoorden, zitten vol met suspense. Toch vermijdt Sembello het cliché door het eerste akkoord over te slaan. Een vondst.

De tekst benadrukt de impasse. Ze danst alsof haar leven ervan afhangt. Ze voert haar strijd alleen, iedereen verklaart haar voor gek. De dans als belichaming van een diep verlangen:

Just a steel town girl on a Saturday night / lookin’ for the fight of her life / in the real-time world no one sees her at all / they all say she’s crazy

Locking rhythms to the beat of her heart / changing woman into light / she has danced into the danger zone / when the dancer becomes the dance

Terwijl de bas op dezelfde noot blijft hangen en de melodie zich rond de 9 beweegt, voeren de bewegingen in de middenstemmen de spanning verder op. In de vierde maat doet Sembello er zelfs nog een schepje bovenop met een ongebruikelijke mineur-majeur-7, het schuurt.

Pre-chorus

In het pre-chorus bouwt de spanning zich verder op. De tritonus (het interval ‘overmatige kwart’ of ‘verminderde kwint’) is het gestrekte been dat hier de urgentie veroorzaakt: de pijn wordt bijna ondraaglijk, dit moet ergens naartoe, de opgebouwde harmonische spanning vraagt om een ontlading.

It can cut you like a knife / if the gift becomes the fire / on the wire between will and what will be

Ook hier is de orkestratie intelligent: het eigenzinnige en prominente karakter van de tritonus-klank – een van de elementen die het nummer volkomen uniek en herkenbaar maken – zit verpakt in het al aanwezige ritmische motief. Daardoor versterken de partijen elkaar en voelt dat als een opbouw.

Het refrein

De akkoorden van het refrein kennen we al, die voelen onbewust als thuiskomen. Hier wordt de driftigheid verder benadrukt. De tweede keer ‘maniac’ is het (voorlopig) hoogste punt in de melodie – meestal ook het dramatische hoogtepunt. Dat zit dus op de goede plek: daar waar het in de tekst het meest wringt.

She’s a maniac, maniac on the floor / and she’s dancing like she’s never danced before

Nog steeds geen totale ontlading, maar een oerschreeuw die genoeg kracht geeft om de volgende horde te nemen.

Het tweede couplet. Nog meer zout op de wonde.

On the ice-build iron insanity / Is a place most never see / It’s a hard warm place of mystery / Touch it, but can’t hold it

You work all your life for that moment in time / It could come or pass you by / It’s a push of the world but there’s always a chance / If the hunger stays the night

Waanzin. Warm maar verborgen, een plek waar niemand ooit komt. Reken er niet op dat je het kunt vastgrijpen. Je krijgt maar één kans. Een gebeurtenis die je leven gaat veranderen. De honger.

Misschien wel het meest onderbelichte muzikale element van dit nummer: de lead vocals van Sembello zelf. Als je die bestudeert snap je dat hij tijdens zijn jaren bij Stevie Wonder goed heeft opgelet. Composities, zang, gitaar, chapeau.

De ultieme expressie

De in korte tijd opgebouwde adrenaline en verhoogde hartslag blijken genoeg om deze emotionele achtbaan door te komen, slechts onderbroken door een intermezzo van samples en een smaakvolle, rake gitaarsolo van Sembello zelf. Het virtuoos stukje tapping arpeggios doet denken aan Eddie Van Halen.

Hoe kun je het verlangen naar bevrijding beter laten ervaren dan het gevoel te versterken ergens in gevangen te zitten? De drang om in vrijheid te dansen is even groot als het verlangen om de weinige kansen die het leven biedt te grijpen.

Zo groeit Maniac in vier minuten tot een briljante muzikale en tekstuele vertaling, de metafoor waarin droom en realiteit in samensmelten; de ultieme expressie van precies datgene waar de danseres zo naar op zoek is. Een schot in de roos.

Maniac covers

Nog even: hoe treurig het ook kan gaan, bewijst de cover Maniac 2000 van de Ierse DJ Mark McCabe. Een echte cover is het niet, want van al het moois van het origineel is bar weinig intact gebleven: een dance-versie waarbij zijn de muzikale ingrediënten voor het gemak (?) maar even zijn vereenvoudigd. Misschien goed voor de Snollebollekes, maar een belediging voor Sembello en de zijnen. Ik kan hier kort over zijn: afblijven, niet doen.

Om wél te luisteren: de versie van Nederlanders pianist Egbert Derix en zangeres Margriet Sjoerdsma. Die geven Maniac een prachtige draai. Wat een sfeer!